De circulaire economie wordt nog teveel gezien als een gedachte-experiment. Er is een kleine groep koplopers te herkennen, maar het maken van een werkelijke omslag in Nederland vraagt een langetermijnvisie en actie op de korte termijn.
Kernproblematiek van onze huidige economie is dat deze voornamelijk halffabricaten en producten voortbrengt met een eenmalige levenscyclus. Gezien de beperkte beschikbaarheid van grondstoffen kan dit lineaire model niet eeuwig duren.
Gelukkig ontvouwen zich de contouren van een nieuwe economie. Een economie waarin sprake is van ‘gebruik’ in plaats van ‘verbruik’ en waarin het optimaliseren van ketens en systemen centraal staat. Dan hebben we het over een circulaire economie, waarin het eind van de keten het begin is van nieuwe ketens. Waarin grondstoffen beter behouden blijven. Waarbij afval als grondstof wordt behandeld. En waarbij vanaf het begin van een keten al voorwaarden gecreëerd worden door de juiste materiaal- en ontwerpkeuzes.
Voorbeelden van toepassing van het circulaire concept
Op diverse fronten zijn al voorbeelden te zien van deze ontwikkeling. Neem het recent opgeleverde gemeentehuis van het Gelderse Brummen, dat ontworpen en gebouwd is als een ‘grondstoffenbank’; na gebruik kunnen de onderdelen weer dienen als bouwmateriaal voor een volgend project.
In de chemische industrie rukt het gebruiksmodel eveneens op. In het programma ‘Chemical lease’ worden recyclebare bestanddelen (zogeheten take-back chemicals) geschikt gemaakt voor een volgende cyclus.
Ook de opkomst van de deeleconomie (weconomy) past in de circulaire benadering. In Amsterdam introduceerde Daimler-Benz het Car2Go concept. Driehonderd elektrische auto’s staan ter beschikking van deelnemers. Deze kunnen overal geparkeerd (en achtergelaten) worden en zijn te vinden via de smartphone. Daimler-Benz zoekt hiermee naar nieuwe business en de stad heeft er een schoon vervoersmiddel bij gekregen.
Geen verkoop van producten, maar louter het gebruik ervan
De Nederlandse overheid en het Nederlandse bedrijfsleven doen er verstandig aan vroegtijdig te anticiperen op een dergelijke circulaire bedrijfsvoering. Want juist Nederland, met zijn relatief duurzame bedrijfsleven, zijn betrokken burgers en zijn wetenschappers van hoog niveau, is ideaal gepositioneerd om de kansen van de circulaire economie te grijpen.
Een belangrijke vorm van circulaire bedrijfsvoering voor Nederlandse bedrijven biedt het product-servicepotentieel. Daarin behouden producenten en tussenhandel in toenemende mate het eigendom van hun producten. Ze treden op als ‘service providers’, die alleen het gebruik van de producten verkopen. Na gebruik krijgt de fabrikant de producten retour, wat hem/haar in staat stelt de grondstoffen te herwinnen voor een volgende gebruiksronde. De winst zit hem in het hergebruik van grondstoffen en onderdelen.
Lease en remanufacturing van producten
MUD-Jeans heeft bijvoorbeeld het concept ‘lease a jeans’ geïntroduceerd in Nederland. De gebruiker betaalt een entree (10,- €) en vervolgens een maandelijkse fee voor het gebruik (5,- €) van de spijkerbroek. Na een jaar beslist de gebruiker of hij/zij de broek wil houden, hem terugbrengt of omruilt. Voordeel voor de leverancier is dat hij de biologische katoen, die in de broeken verwerkt is, terugkrijgt. Dat vormt de basis voor weer nieuwe broeken. Een schaarse grondstof blijft zo in roulatie.
Pay –per-use is een ander voorbeeld. Het is een nieuw concept, waarbij de gebruiker een prestatiecontract afsluit met bijvoorbeeld een kopiëerapparatenfabrikant. Het kopiëerrapparaat blijft daarbij eigendom van de producent. Bij terugname van het apparaat wordt zo’n 60 – 70% van de onderdelen herbenut voor nieuwe machines. Deze remanufacturing scheelt daarmee ook 60-70% aankoop van nieuwe onderdelen c.q. grondstoffen. Het werkt, dat blijkt.
Slim ontwerpen verhoogt de waarde
In een circulaire economie zijn producten de tijdelijke dragers van grondstoffen. Dit vergt ‘slim ontwerpen’ in de vorm van ‘design for recovery’. Een voorbeeld van ‘design for recovery’ is door Philips gerealiseerd in een deel van haar LED-lampen. De lamp is ontworpen om in de recycling snel uiteen te vallen in haar basis grondstofonderdelen. Hoe zuiverder de grondstoffen zo terugkomen, hoe goedkoper en slimmer het is.
Door de verschuiving van eigendom naar gebruik krijgt de producent dus een grotere rol in het leveren van de gewenste performance. Denk bijvoorbeeld aan de inrichting van slimme retoursystemen voor producten en onderdelen. Hoe beter de systematiek, hoe hoger de relatieve waarde.
De Nederlandse economie biedt een goede voedingsbodem
Juist de Nederlandse markt biedt goede kansen om service design toe te passen en deze tot een unique selling point te maken. Innovatieve aandacht voor industrial design en service design zijn hard nodig bij de implementatie van circulaire businessmodellen. Helaas besteedt de Nederlandse overheid in haar economisch beleid hier nog geen specifieke aandacht aan, terwijl hier aantoonbaar goede kansen liggen.
Nederland heeft drie sterke troeven in hand om de ontwikkeling van de circulaire economie tot een succes te maken.
- Ten eerste is Nederland sterk in afvalmanagement en dus ook grondstoffenmanagement, waarmee het in staat is nieuwe product-marktcombinaties te realiseren. Hiermee kan een nieuw potentieel aangeboord worden –met de bijbehorende exportverwachtingen.
- Ten tweede heeft Nederland op het gebied van de biobased economy een excellente positie. Dit is een economie die niet draait op fossiele brandstoffen, maar op basis van biomassa en energie uit oneindige bronnen (wind en zon). Ook hier is een aanzienlijk verdienpotentieel te herkennen.
- Ten derde is de progressieve Nederlandse thuismarkt een belangrijke proeftuin voor bedrijven. Hier kunnen ze testen, zowel op technisch gebied als op het vlak van systematiek en, niet te vergeten, de acceptatie van de gebruikers. Als dat aantoonbaar succesvol is, dan is toegang tot andere markten eenvoudiger.
Anticiperen op circulaire kansen
Wij adviseren de verschillende sectoren om zich voor te bereiden op de circulaire economie door analyses te maken van kansen en bedreigingen. Dit kan een stevige basis vormen voor een sectorspecifieke benadering van het circulaire concept. Op basis van een dergelijke analyse is het mogelijk te zoeken waar de ondernemerskansen liggen. Toepassing is vooral mogelijk in de kernsectoren van de Nederlandse economie, die ook in het huidige topsectorenbeleid centraal staan: creatieve industrie (met name industrial design), agri & food, tuinbouw, life sciences & health, water, hightech, logistiek, chemie en energie.
Bedrijven die nog niet toe zijn aan een strategische keuze voor circulair kunnen zich in ieder geval orienteren op de circulaire kansen die bij hun huidige strategie passen. De eerste stappen richting circulaire bedrijfsvoering liggen op het vlak van resource efficiency. Dit kan nu al profijt opleveren en het legt de weg open naar verdergaande circulaire modellen. Of een bedrijf zich nu richt op kostenminimalisatie of juist op de verkoop van premium diensten of producten: circulaire verdienmodellen bieden voor elk wat wils.
Douwe Jan Joustra is werkzaam als adviseur op het gebied van duurzame ontwikkelingsprocessen bij het One Planet Architecture Institute. Hij is auteur van het adviesrapport ‘Ondernemen in de Circulaire Economie – nieuwe verdienmodellen voor bedrijven en ondernemers’ dat ten grondslag lag aan dit artikel.
