Twee artikelen over het begrip ‘duurzaamheid’ waren aanleiding voor de Vereniging voor Milieudeskundigen (VVM) om een debat te organiseren in het Haagse Nieuwspoort. Dit vond op 17 juni plaats onder de titel: ‘Duurzaamheid: feiten en ficties’. Het helder krijgen van het begrip blijkt geen eenvoudige opgave.
De artikelen in kwestie, die beide verschenen in het blad ‘Milieu’, hekelden het onzorgvuldig hanteren van het begrip duurzaamheid. Milieuwetenschapper Tinus Pulles beschreef in ‘De tragische triomf van het wensdenken’ dat er steeds meer ‘wensdenken’ in de discussies rond duurzame thema’s sluipt. En emeritus hoogleraar mliieukunde Egbert Tellegen signaleert in: ‘Duurzaamheidsprietpraat belemmert doortastend handelen’ op zijn beurt steeds meer holle frasen over wat duurzaam zou zijn. Hij vindt dat dit uiteindelijk het inzicht in milieuvraagstukken –en de oplossing ervan- in de weg staat.
De beide auteurs deden voor het aanwezige publiek van circa 40 man hun visie nog eens kort uit de doeken. Daarna gaf Professor Jan Boersema, die optrad als gespreksleider het woord aan Veronique Swinkels van communicatieadviesbureau ‘BBK/Door vriendschap sterker’. Zij vindt dat er, vanuit marketingoogpunt beschouwd, veel is gebeurd. Er zijn nieuwe producten en diensten ontstaan en consumenten zijn een stuk kritischer geworden over wat ze kopen. Dat betekent dat bedrijven de consumenten beter moeten informeren waar ze mee bezig zijn. Aan de hand van een filmpje met straatinterviews wordt ook duidelijk dat de geïnterviewde burgers redelijk uit de voeten konden met het begrip duurzaamheid.
Een bredere visie op geld en maatschappelijke ontwikkeling
De volgende spreker, Matthijs Bierman, directeur van de Triodos Bank, heeft een bredere visie op duurzaamheid. Voor hem is het economische aspect maar een deel van waar het om gaat. Voor een gezonde maatschappelijke ontwikkeling is het, aldus Bierman, zaak om drie gebieden te bestrijken:
• Cultureel
• Sociaal
• Economisch
Vandaar ook de naam Triodos. Dit is afkomstig van het Griekse ‘tri hodos’, wat staat voor: drievoudige weg.
Bierman: ‘We willen maatschappelijke ontwikkeling ondersteunen door een evenwichtige verdeling over deze drie gebieden. We doen dit door bijvoorbeeld maatschappelijke broedplaatsen te steunen (cultuur), projecten te steunen op het gebied van zorg of begeleiding (sociaal) en door bedrijven te ondersteunen die op een duurzame manier voorzien in een behoefte (economisch).’
Duurzaamheid als waardetoevoeging
De volgende, en laatste, spreker Koen de Snoo, haakt aan bij deze gerichtheid op waardescheppende kwaliteiten. De Snoo is directeur Duurzaamheid bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Voor hem heeft duurzaamheid te maken met waardetoevoeging.
Vanuit het Ministerie wil hij samen optrekken met de initiatieven die komen vanuit de markt. ‘De markt geeft de voorbeelden en de overheid schept de voorwaarden’, legt hij uit. Hij vergelijkt het met twee partners die aan het dansen zijn. Natuurlijk komt daar ook bij dat hij als bestuurder mensen moet aanspreken op hun verantwoordelijkheden. Over hoe ze omgaan met hun afval bijvoorbeeld. Maar dit alles gebeurt vanuit de vraag: wordt er waarde gecreëerd?
Dan is er gelegenheid voor discussie.
Duurzaamheid gaat moeilijk samen met economie en politiek
Veronique Swinkels vindt dat we in Nederland meer zouden moeten zoeken naar manieren om geïnspireerd te raken bij het begrip duurzaamheid. Piet Sprengers van de ASN Bank sluit zich daarbij aan. Hij vindt de vraag van belang hoe het grote publiek betrokken zou kunnen worden bij het thema duurzaamheid. ‘Welke taal zou je kunnen gebruiken om dit thema aan de man te brengen?’, vraagt hij. Egbert Tellegen wijst er op dat de mensen in het filmpje met straatinterviews wel degelijk wisten waar het om ging. ‘Het is blijkbaar toch wel geland’, zegt hij.
Problematisch punt waar het gezelschap op stuit is dat economie en duurzaamheid twee begrippen zijn die elkaar bijten. Tellegen bracht dat ook al naar voren in zijn artikel. Duurzaamheid impliceert op zijn hoogst ‘selectieve groei’, terwijl de economie juist streeft naar blijvende groei.
Ander punt is dat de politiek een korte termijnvisie heeft van vier jaar. En eigenlijk hebben we geen idee van welke kant we op moeten in de toekomst. Wat dat aangaat lijkt het toch zinvol om te kijken naar waarden. Wat vinden we nou echt van waarde? Dat leidt echter tot vragen en dilemma’s omdat niet alle waardes te vergelijken zijn. Wat is nou waardevoller: een landschap of de euro? ‘Misschien moeten we oproepen tot een brede maatschappelijke discussie over duurzaamheid’, oppert een aanwezige.
Er is al veel gebeurd, maar is het genoeg?
De aanwezigen zijn het er over eens dat er al heel veel gebeurd is in de richting van de gewenste transitie. Met duurzame diensten en producten, lokale energiecoöperaties, bewustwording, et cetera. Toch is het voor de auteur Pulles niet genoeg. ‘We hebben het de hele tijd over wat er gedaan zou kunnen worden, maar we zouden moeten kijken naar wat er moet gebeuren’, zegt hij. ‘Die houding mis ik bij het huidige beleid van de overheid’, werpt hij De Snoo voor de voeten.
De vraag waarom de overheid handelt zoals deze doet, blijft een onbeantwoorde vraag. ‘We krijgen de overheid die we verdienen’, zegt Boersema op een gegeven moment gekscherend. Toch is dat niet geheel bezijden de waarheid. Iemand merkt op dat er onder de bevolking weinig draagvlak is voor duurzaam beleid, zoals bijvoorbeeld het spaarzaam omgaan met grondstoffen. Daarnaast kun je je ook afvragen of het niet eerder bedrijven zijn die moeten veranderen. Iemand noemt als voorbeeld het waterverbruik door burgers. Dat is slechts een procent van het totaal. De Snoo: ‘Verandering is niet zomaar te realiseren in de praktijk. Je moet het beetje bij beetje doen.’
Wetten en praktische bezwaren
Koen de Kruif van de Milieudienst Rijnmond merkt op dat er wettelijk gezien toch wel veel mogelijk is. Hij ervaart dat bij zijn werk waar hij bedrijven controleert en hen aanzet tot een duurzamer beleid. Hij betreurt het dat zijn dienst de enige is in Nederland. Iemand repliceert dat de overheid bang is dat bedrijven bij te strenge controle zullen vertrekken naar het buitenland. ‘Het daarmee dreigen is vaak al voldoende om met rust gelaten te worden.’
Tellegen krijgt het laatste woord. Volgens hem moeten we onderscheid maken tussen de verschijnselen en de inspiratie. Dat wil zeggen: niet de echte problemen gaan verdoezelen. ‘Want dat is wat vaak gebeurt: de fenomenen raken vertroebeld in de subjectieve praat.’ En met die uitspraak bezegelde hij tegelijk deze bijeenkomst waar droom en daad weer onverenigbaar bleven door praktische bezwaren.
Marco Ploeger is hoofdredacteur van Groenekwesties.nl. Klik hier voor meer informatie over de VVM.
