De noodzaak van een Circulaire Revolutie

Het dreigende tekort aan grondstoffen en de mondiale afvalproblematiek noopt bedrijven te zoeken naar een duurzaam alternatief. Frans van Houten beschrijft de noodzaak van een verandering richting een circulair economisch systeem. Dat is ingrijpend en veelomvattend, om niet te zeggen: revolutionair.

In de zestiende eeuw deed de astronoom Nicolaus Copernicus een belangrijke ontdekking: hij zag in dat de zon, en niet de aarde zich in het centrum van het universum bevond. Toentertijd wezen velen het inzicht van Copernicus af omdat het ketters was ten opzichte van de heersende Christelijke doctrine. Uiteindelijk plaveide de Copernicaanse Revolutie natuurlijk de weg naar een nieuw, wetenschappelijk wereldbeeld en toegenomen menselijke welvaart.

Vandaag de dag heeft de wereld behoefte aan een vergelijkbare paradigma verandering. Maar ditmaal is het het heersende economische model dat moet veranderen.

Rond 2030 zal de middenklasse op de wereld bestaan uit bijna vijf miljard mensen, die allemaal dezelfde soort kansen en hetzelfde comfort verwachten die meer welvarende bevolkingsgroepen al lange tijd hebben genoten. Dit zal toenemende druk leggen op het milieu en het zal de grondstoffenbronnen van de wereld uitputten.

Het probleem is dat de wereld lange tijd een kortzichtige focus heeft gehad op het zo goedkoop mogelijk produceren en consumeren van goederen. Het resultaat is een lineaire economie gebaseerd op het kortstondig gebruik, afdanken en vervangen van goederen.

De consequenties van onze afvaleconomie zijn al zichtbaar

Om het huidige model te continueren, zou het nodig zijn te beschikken over een ongelimiteerde hoeveelheid gemakkelijk te winnen grondstoffen en oneindige ruimte voor afval – iets dat duidelijk niet mogelijk is. Sterker nog, de consequenties van onze afval economie – CO2 emissies die de pan uitrijzen, niet meer te beheersen afvalstromen en de toenemende moeite die het kost om grondstoffen te winnen, om er een paar te noemen – zijn al duidelijk zichtbaar.

Voor het vinden van een duurzaam alternatief volstaat het om naar de natuur te kijken, waar niets onbenut blijft. Bossen zijn bijvoorbeeld volledige, efficiënte systemen waarin de levenscycli van soorten plaats vinden in perfecte harmonie met de seizoenen. Economische systemen zouden ook moeten streven naar dergelijke fundamentele niveaus van veerkracht en continuiteit.

Zoals ecosystemen alles hergebruiken via een efficiënte en doelmatige kringloop, zo zou een ‘circulair’ economisch systeem er borg voor kunnen staan dat producten zodanig worden ontworpen dat ze deel uitmaken van een netwerk. In dit netwerk worden producten beoordeeld op hun waarde, waardoor het hergebruik en renovatie van: producten, componenten en materialen zorgen voor een continu hergebruik van bronnen.

Geen eigendom meer, maar louter het gebruik van goederen

Het spreekt vanzelf dat bij de opzet van een circulaire economie een fundamentele herstructurering van mondiale waardeketens nodig is. Het bedrijfsleven zou, in plaats van het product te verkopen, het eigenaarschap over het product moeten behouden, om vervolgens het gebruik van de geproduceerde goederen te verkopen, als een vorm van service. De verkoop van de voordelen van het gebruik van een product in plaats van het product zelf, zou een krachtige prikkel vormen voor producenten om ontwerpen te maken die lang meegaan, die vaak opnieuw gebruikt kunnen worden en die bij voorkeur gerecycled kunnen worden. Dit zou hen in staat stellen om het gebruik van materialen en energie te optimaliseren.

Dit vereist een nieuwe generatie van materialen, evenals innovatieve ontwikkeling en -productieprocessen. Het vereist eveneens nieuwe businessmodellen, een geherdefinieerd begrip van eigenaarschap en gebruik, nieuwe openbare aanbestedingsregels en nieuwe financieringsstrategieën. Tot slot vraagt een circulaire economie om aangepaste logistiek en een leiderschapscultuur dat het nieuwe systeem omarmt en de ontwikkeling hier naartoe beloont.

Afgezien van de morele plicht, is er een krachtig financieel argument dat pleit voor de transitie naar een circulaire economie – namelijk de potentie van meer dan 1000 miljard dollar aan zakelijke kansen. Dit omvat materiële besparingen, toegenomen productiviteit, nieuwe banen en mogelijk ook nieuwe producten en zakelijke categorieën.

Circulariteit vraagt om een nieuwe visie, voor alle partijen

Maar ondernemingen alleen kunnen de economie niet veranderen. Om een verandering teweeg te brengen bij bedrijven, die doorgaans de nadruk leggen op het minimaliseren van initiële kosten en het maximaliseren van de totale waarde, zouden overheden hun aanbestedingsprocessen moeten veranderen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door het implementeren van eisen met betrekking tot circulariteit, daarbij de gezondheid en het welbevinden van mensen zeker stellend, en aldus een bijdrage te leveren aan de vraag om nieuwe oplossingen.

Tegelijkertijd moeten consumenten openstaan voor het gebruik van producten die ze niet bezitten. Aangezien de circulaire economie van zichzelf systemisch is, kan het slechts slagen wanneer alle betrokkenen de producten en services samen ontwerpen, deze samen creëren, en samen eigenaar hiervan zijn.

Met dit in het achterhoofd is mijn bedrijf haar producten opnieuw aan het ontwerpen en evalueert het op welke wijze de restwaarde van producten behouden kan blijven. Daarnaast is het bezig met de overgang van een transactie- naar een relatiegebaseerd business model –een model dat nauwere samenwerking met klanten en leveranciers inhoudt. En het is haar bedrijfsmodel aan het veranderen om de nadruk te leggen op oplossingen voor de lange termijn. Geen van deze veranderingen is gemakkelijk te implementeren, maar ze zijn alle noodzakelijk.

Zoals bij alle grootscheepse transities in de menselijke geschiedenis zal de omslag van een lineaire naar een circulaire economie tumultueus verlopen. Pioniers en tegenstanders zullen opdoemen, evenals successen en tegenslagen. Maar wanneer bedrijven, overheden en consumenten ieder hun deel doen, zal de Circulaire Revolutie de mondiale economie op het pad zetten van duurzame groei op de lange termijn – en, over 500 jaar, zullen mensen hierop terugkijken als een revolutie van Copernicaanse proporties.

Frans van Houten is Chief Executive Officer van Royal Philips NV. Dit artikel verscheen op 21 januari 2014 op de website project-syndicate.org.