Stichting The Ex’tax Project beoogt een ingrijpende herziening van het belastingstelsel, waardoor meer werkgelegenheid ontstaat en de schaarste aan grondstoffen wordt opgelost. De voorstellen zijn onlangs getoetst middels een case study in samenwerking met de vier grote accountantskantoren.
Vier accountantskantoren (PwC, EY, Deloitte en KPMG Meijburg) hebben zich twee jaar lang samen met The Ex’tax Project gezamenlijk gebogen over de fiscale mogelijkheden voor een radicale belastingherziening, Ex’tax. Deze herziening houdt in: meer belasting heffen op grondstoffen en minder belasting heffen op arbeid. Dit als prikkel om zuiniger om te gaan met grondstoffen en materialen en hergebruik te stimuleren en tegelijkertijd meer werkgelegenheid te creëren.
Het goede nieuws is dat de accountants een positief oordeel hebben over het idee van Ex’tax en, meer nog, ze zijn bereid de ontwikkeling van het gedachtegoed te ondersteunen. Dat is een belangrijke opsteker, want invoering van een dergelijke radicale belastingherziening is geen sinecure.
Waarom is een dergelijke belastingherziening nodig? Dat heeft in eerste instantie te maken met de schaarste aan grondstoffen. De bevolking is wereldwijd sterk gegroeid en door toenemende welvaart is ook de consumptie toegenomen. Hierdoor stijgt de vraag naar grondstoffen en metalen.
Schaarste en werkloosheid: groeiende problemen
De economie van de Europese Unie is kwetsbaar voor schaarste aan grondstoffen. Europa importeert veel grondstoffen, maar deze worden steeds moeilijker te verkrijgen. Mijnbouw is moeilijk, schadelijk en vervuilend en ertsen zijn steeds moeilijker te vinden. Volgens onderzoek van de Europese Commissie uit 2010 zijn 35 elementen zeer moeilijk te verkrijgen, waaronder indium, dat bijvoorbeeld gebruikt wordt voor de productie van flatscreen televisies. Er is dus een limiet aan de bestaande reserves van diverse metalen, variërend van 10 tot 50 jaar. Daarna is het op.
Een tweede aspect is de hoge werkloosheid in Europa. Doordat veel mensen thuis zitten, blijven de vaardigheden van deze mensen onderbenut. Dat is zonde. In het huidige belastingsysteem vormen de hoge kosten van arbeid een belemmering voor bedrijven om personeel aan te nemen. Daardoor werken ze bij voorkeur met zo weinig mogelijk personeel, ook als dit meer energie en grondstoffen kost. Een onwenselijke situatie.
Een uitweg uit de dubbele problematiek
Een belastingherziening volgens het voorgestelde model van Ex’tax, zou deze dubbele problematiek oplossen. Door belasting te heffen op de schaarse grondstoffen, worden recycling en hergebruik van materialen gestimuleerd. Dit zal zich ontwikkelen tot een professionele bedrijfstak: urban mining. Het gevolg zal zijn dat bedrijven minder afhankelijk worden van de import van primaire grondstoffen. Mankracht wordt goedkoper, waardoor het betaalbaar wordt om waarde toe te voegen aan een product: betere dienstverlening, reparatie en onderhoud. Maar ook: innovatie en ontwerp van nieuwe producten en diensten. Producten waar veel mankracht voor nodig is, zullen winstgevender worden.
Op de lange duur zullen nieuwe marktmechanismen ontstaan, die duurzame groei mogelijk maken. Kortom: door invoering van Ex’tax komt de transitie richting circulaire economie dichterbij.
De Europese Unie zet al stappen richting circulaire economie
In de Europese Unie groeit het besef dat een transitie naar een inclusieve en circulaire economie nodig is. Een transitie die leidt naar volledige werkgelegenheid en slim gebruik van grondstoffen. Om die reden heeft de EU afgelopen zomer het Zero Waste Programme opgezet was ook gericht op ontwikkeling van de circulaire economie binnen Europa. Ook het vlaggeschip van de Europa 2020 strategie: de Roadmap to a Resource Efficient Europe zoekt naar wegen om de economische groei te ontkoppelen van het gebruik van grondstoffen. We verheugen ons in deze tendens, want dit impliceert dat Europa koers zet richting een inclusieve en circulaire economie die meer leunt op werkgelegenheid en minder op gebruik van grondstoffen.
Een voorwaarde voor het welslagen van het Ex’Tax Project is dat het grootschalig wordt ingevoerd, om een gelijkwaardig speelveld te creëren. Hoewel internationale organisaties en bedrijven enthousiast zijn over het concept, zal implementatie ervan een aanzienlijke opgave vormen. Wereldwijde invoering zou ideaal zijn, maar het is reëler om eerst te focussen op Europa.
Belastingwijziging brengt vele veranderingen met zich mee
Zoals gezegd, is er een case study verricht in een unieke samenwerking tussen het Ex’tax project en belastingdeskundigen van: Deloitte, EY, KPMG Meijburg en PwC. Gekeken is naar de mogelijke effecten van een belastingwijziging in Nederland, uitgaande van een bedrag van 30 miljard euro (13 procent van het overheidsbudget oftewel 5,6 procent van het Bruto Nationaal Product). Hierbij is men ervan uitgegaan dat de herziening doorgevoerd wordt in een gezamenlijk, breder internationaal verband.
Daarbij zullen zowel positieve als negatieve feedback loops optreden. Positieve effecten zijn: minder administratieve kosten, minder kosten voor de gezondheidszorg. Toenemende gezondheid van burgers en een lager sterftecijfer. Er zal meer innovatie ontstaan, betere scholing en de atmosfeer zal minder vervuild raken.
Negatief gevolg zal het economische effect zijn op de economie van exporterende (lees: ontwikkelings-) landen. Dit ontstaat wanneer er minder brandstoffen en materialen geïmporteerd worden door de EU.
Economie op een geheel nieuwe leest geschoeid
De overgang naar een circulaire economie vraagt een fundamentele herziening van productontwerp, productieprocessen en uiteindelijk het gehele economische systeem. Dit zal talrijke, onderling afhankelijke effecten met zich meebrengen. Een overzicht hiervan valt niet te geven doordat huidige macro-economische modellen niet in staat zijn een dergelijke ‘system change’ door te rekenen.
Op het vlak van consumptie is de verwachting dat er waarschijnlijk minder producten gekocht zullen worden. Het gebruik van (arbeidsintensieve) diensten (voor reparatie en dergelijke) zal juist toenemen.
De effecten zullen onevenwichtig verdeeld raken over de verschillende bedrijfssectoren. Sommige bedrijven zullen moeite hebben te overleven, andere zullen opbloeien. Daarom is het advies van de case study: voer deze belastingherziening stapsgewijs in, geef daarbij jaarlijks aan welke prijsveranderingen de daaropvolgende jaren te verwachten zullen zijn. Op die manier kunnen bedrijven anticiperen op de aanstaande veranderingen en daarop hun bedrijfsefficiency stapsgewijs aanpassen.
Ieder bedrijf kan de overstap maken naar een circulaire bedrijfsvoering
Het zal niet vanzelf gaan, maar de verwachting is dat in principe iedere bedrijfssector in staat zal zijn de overstap te maken naar een productiewijze met minder CO2-uitstoot, een biobased materiaalgebruik, efficiënt gebruik van grondstoffen en een hogere arbeidsintensiteit.
De kans bestaat dat er in eerste instantie meer ontslagen zullen vallen doordat vervuilende industrieën met een hoog grondstof- of energieverbruik misschien zullen vertrekken naar andere landen. Het is ook mogelijk dat er juist bedrijven met een arbeidsintensief productieproces naar Nederland toekomen.
Om kort te gaan: de verwachting is dat de herziening van het belastingsysteem zal leiden tot een groter budget om nieuwe banen te creëren. Er zal tegelijk een grotere vraag naar arbeid ontstaan, met name op het gebied van reparatie en services. Op basis van deze gevolgtrekkingen kan worden gesteld dat een fundamentele belasting verschuiving van arbeid naar consumptie de sleutel vormt voor de overgang naar een circulaire economie.
