De bio-economie is een nieuwe, innovatieve technologie op basis van biomassa. Dat deze technologie nieuw is, brengt met zich mee dat partijen, die eerder nog niet met elkaar samenwerkten, zich soms nog wat wantrouwend tonen ten opzichte van elkaar. Lotte Asveld biedt een aantal praktische oplossingen om spelers nader tot elkaar te krijgen.
De bio-economie, ook wel biobased economy genoemd, is een technologisch concept dat voorziet in een duurzame omgang met grondstoffen. Klimaatverandering, afnemende olievoorraden en geopolitieke spanningen motiveren de zoektocht naar alternatieven voor fossiele grondstoffen. Biomassa zoals planten, mest en algen biedt hiervoor talrijke mogelijkheden. Denk aan toepassingen op het gebied van: energie, chemie en farmaceutica. Er zijn tal van technologische innovaties in ontwikkeling op basis van biomassa, zoals bijvoorbeeld de opwekking van elektriciteit uit hout, of plastic gemaakt van planten.
Een efficiënte, duurzame omgang met biomassa vereist dat sectoren die voorheen niet samenwerkten, elkaar in de bio-economie steeds meer opzoeken. Het gaat met name om de energiesector, de agrarische sector (inclusief bosbouw) en de chemische sector. Door samen te werken kunnen ze gebruikmaken van elkaars reststromen. Zo kan een boer mest of plantenresten leveren als grondstof voor een chemisch bedrijf, of een bosbeheerder snoeiafval aan een energiebedrijf.
Diverse sectoren moeten voor het eerst leren samenwerken met elkaar
Dit gaat echter niet zonder slag of stoot. Actoren die niet gewend zijn aan elkaars manier van doen, motieven en waarden moeten samen duurzame, economische relaties opbouwen waarbij ze sterk afhankelijk van elkaar zijn. Dergelijk onderling vertrouwen is een onmisbaar en belangrijk element van samenwerking in de biobased keten. Een actor is betrouwbaar als hij op een bepaalde manier voorspelbaar is, omdat hij steeds opnieuw hetzelfde gedrag vertoont of omdat de motieven van waaruit hij handelt duidelijk zijn of omdat hij zich gebonden weet aan bepaalde afspraken.
Omdat de bio-economie een nieuw en zich ontwikkelend veld is, moet het vertrouwen tussen de verschillende stakeholders nog worden opgebouwd. Actoren binnen de biobased keten kunnen vaak niet terugvallen op een gedeelde geschiedenis. Ook kan wederzijds onbegrip een rol spelen, doordat verschillende partijen dezelfde termen anders interpreteren. Waar de één duurzaamheid vooral economisch invult, ziet de ander het bijvoorbeeld juist als een ecologisch of sociaal concept.
Biomassa is nog grotendeels een onvoorspelbare grondstof, in tegenstelling tot gangbare brandstoffen, zoals aardolie. Bovendien is de kwaliteit en de beschikbaarheid van biomassa wisselend. Dat maakt het lastig om economische relaties op te bouwen. Veel bedrijven willen graag langetermijncontracten afsluiten voor bijvoorbeeld stoom of elektriciteit tegen een vooraf bepaalde prijs, terwijl de prijs bij biomassa nogal eens kan schommelen.
Persoonlijk contact tussen de stakeholders kan leiden tot nieuwe vertrouwensrelaties. Daarnaast zijn er ook nog andere maatregelen nodig. Mogelijke aanknopingspunten zijn: coöperatieve structuren, gefaciliteerde leerprocessen, het uitbouwen van de morele identiteit (of corporate identity), derdepersoonsgaranties of formalisering door middel van codes of conduct. Ik zal deze maatregelen hieronder toelichten:
De coöperatie als blauwdruk
Als biomassaproducenten zich verenigen in coöperaties en van daaruit leveren aan bedrijven die biomassa bewerken of de producten gebruiken, lukt het wellicht om tegemoet te komen aan de vraag naar een stabiele regionale grondstoffenstroom. Op deze manier wordt de onzekerheid verminderd en het onderling vertrouwen vergroot.
De coöperatieve organisatiestructuur komt al veel voor in de landbouwsector. De coöperatie Mestac bijvoorbeeld, die mestproducenten verenigt, let op de kwaliteit van de geleverde mest en coördineert het transport, zodat actoren verderop in de keten goed met de mest uit de voeten kunnen. De onvoorspelbaarheid van biomassa als grondstof wordt op deze wijze ondervangen door de coöperatieve organisatie. Als de ene producent niet voldoende kwaliteit kan leveren, kan een andere producent dat waarschijnlijk wel compenseren. Afnemers hebben hierdoor meer zekerheid. Dit zou bijvoorbeeld een uitkomst kunnen zijn voor de hout- en bossector, waar de kwaliteit van de geleverde biomassa nu nog wel eens ondermaats is.
Gefaciliteerde leerprocessen
De chemicus wil graag een voorspelbare grondstof, die goed is op te slaan en die continu een consistente kwaliteit heeft. Op dit moment kan biomassa nog niet aan die eisen voldoen. Wellicht zou de overheid mee kunnen werken aan de ontwikkeling van een leergang waar chemici leren om te gaan met wisselende grondstoffen, eventueel in samenwerking met boeren en een kennismakelaar. Zodra dit leerproces is afgerond, is er wellicht een stevigere basis voor commerciële samenwerking tussen boeren en chemici.
Ook van de kant van de boeren is het belangrijk dat zij halffabricaten produceren die voldoen aan de kwaliteitseisen van chemici. Dit vereist de nodige infrastructuur in de vorm van opslagcapaciteit en kwaliteitscontrole. Wanneer de wensen van afnemers zoals chemische bedrijven helder zijn geworden, ontstaat er misschien meer bereidheid bij boerencoöperaties om hierin te investeren.
Morele identiteit
Het uitbouwen van de morele identiteit of corporate identity kan bijdragen aan het vertrouwen, doordat andere actoren meer duidelijkheid krijgen over onderliggende motieven en doelstellingen van een organisatie. Morele identiteit wil zeggen: een heldere formulering van de waarden die een organisatie belangrijk acht. Veel gevestigde bedrijven doen besteden hier al aandacht aan, maar er zijn veel nieuwkomers in de bio-economie die dit niet doen. Ook zou in bestaande corporate identity’s meer expliciete aandacht moeten komen om het begrip duurzaamheid te duiden, evenals andere termen die nu voor verwarring zorgen in de bio-economie.
Gedragscodes
Gedragscodes kunnen de wederzijdse verwachtingen expliciteren, van bijvoorbeeld potentiële samenwerkingspartners, maar ook van producenten in de bio-economie en andere stakeholders. Denk bijvoorbeeld aan het formaliseren van verwachtingen tussen afnemers en leveranciers van biomassa in overleg tussen beide partijen.
Derdepersoonsgarantie
Bij een derdepersoonsgarantie fungeert een persoon of organisatie die door de alle betrokkenen als betrouwbaar wordt gezien als bruggenbouwer. Deze bemiddelt tussen actoren die nog een relatie met elkaar moeten opbouwen. Een dergelijke derde persoon, zoals een kennismakelaar, kan helpen om verschillen in interpretaties van waarden als duurzaamheid, of de verschillende behoeftes ten aanzien van een grondstof te verhelderen en op zoek te gaan naar overeenkomsten tussen actoren van waaruit verder gewerkt kan worden.
De bio-economie heeft een aantal aspecten die voor alle partijen interessant zijn. Het hergebruik van grondstoffen, de kleinschaligheid en het gebruik van natuurlijke producten. De ontwikkeling van deze sector is nieuw en dus kwetsbaar. Tegelijk is het te waardevol om dit in een vroeg stadium te verknoeien door verschillen in verwachtingen en praktische samenwerkingsproblemen. Het inbedden van deze technologie in de samenleving en het investeren in het onderlinge vertrouwen tussen actoren is daarom de moeite meer dan waard.