We zouden een stuk slimmer en verstandiger moeten omgaan met ons afval. Dat kan ook, als we de natuur als voorbeeld nemen. Door een kringloop van materialen te vormen kunnen we voorkomen dat er schaarste aan grondstoffen zal ontstaan.
Louise Vet gaf op 10 maart een aantal colleges over ecologie voor de Universiteit van Nederland. Dit is een ingekorte weergave van een van de colleges van haar. Ze worden uitgezonden in de week van 18 mei.
In totaal produceren wij in Nederland 59 miljoen ton afval per jaar. Dat is inclusief de bouw, de industrie, enzovoort. Als individuele consumenten zetten we elk meer dan 500 kilo per jaar aan afval voor de deur. Er verdwijnt 5 miljoen ton afval per jaar in de oceanen. Daar valt het uiteen in hele kleine stukjes en die kleine stukjes die werken ook nog eens als een soort sponsje op allerlei gifstoffen die in de oceaan zitten.
Hoe anders is het in de natuur. In de natuur is helemaal geen afval. In 3,8 miljard jaar evolutie heeft de natuur ‘geleerd’ haar eigen rotzooi op te ruimen. Dat is dus gewoon de kringloop. Maar wij, als mensheid, doen het dus eigenlijk helemaal verkeerd. Het hele huishouden van onze economie klopt voor geen meter. We zitten in een verkeerde, want lineaire economie. Je gebruikt nieuwe grondstoffen, je maakt er wat van en uiteindelijk wordt het afval.
Recyclen is meer downcyclen
Dan zeg je misschien: ja, maar we recyclen toch heel veel? In Nederland zijn we wereldwijd de derde op het gebied van recyclen. Maar… dat is eigenlijk meer downcyclen wat we doen. We doen er nog wat leuks mee en uiteindelijk is het dan een bermpaaltje en dan eindigt het toch in de verbrandingsoven.
Dat is natuurlijk niet de manier om daarmee om te gaan. We zitten op één planeet, met 7 miljard mensen. Een heleboel grondstoffen kun je alleen maar vinden hier op de planeet. Die kun je niet zomaar ergens anders vandaan halen. Er is dus schaarste aan bepaalde grondstoffen. We kunnen in de toekomst nog meer schaarste verwachten. En de economie en de prijzen gaan daar ook al op reageren.
Op dit moment leven we van ons natuurlijk kapitaal en niet van de rente daarvan. En omdat we een mondiale economie hebben, zie we ook wereldwijde effecten. Ik noem als voorbeeld het mobieltje, de smartphone, die tegenwoordig bijna iedereen heeft.
Door onze smartphones is er burgeroorlog in Congo
Een mobiele telefoon bevat zo’n 150-200 gram aan grondstoffen. Waar bestaat dat allemaal uit? Dat bevat glas, keramiek, kunststof, koper, zink, ijzer, tin, lood en een heleboel aardmetalen. Deze laatste zijn vrij zeldzaam.
Waar komen die zeldzame metalen vandaan? Bijvoorbeeld tantaal komt van de coltanmijnen. Die coltanmijnen zijn onder meer in Finland en Congo. Veel komt uit de Democratische Republiek Congo. Uit Congo is het goedkoop, want daar zijn weinig milieuregels die het delven anders kostbaar maken.
Als gevolg daarvan is de heerschappij over die mijnen een reden voor de burgeroorlog in de Democratische Republiek. En wat een ecoloog natuurlijk ook heel erg vindt, is dat voor de winning van dat zeldzame metalen wegen aangelegd worden, er worden bossen gekapt om de guerillastrijders en de mijnwerkers te bedienen. Dat heeft vooral gevolgen voor de oostelijke laaglandgorilla die daar leeft. In de laatste tien jaar is de populatie daarvan al met 80 procent afgenomen. En dat allemaal voor ons mobieltje.
We zien dus dat er een enorme destructie plaatsvindt voor de winning van energie, grondstoffen, voedsel, en dat gaat maar door. Dat gaat heel hard.
Wij verkwisten ons natuurlijk kapitaal
Ecologen zeggen dan: let op, dit is toch ons natuurlijk kapitaal! Die natuur levert ons allerlei diensten, gratis en voor niks en we nemen het maar voor lief dat we dat gratis krijgen. Zo kunnen we niet doorgaan. En als de natuur het in een keer niet meer doet, omdat wij er verkeerd mee om zijn gegaan, dan zien we ineens pas wat de prijs van de dingen is.
Als je nu kijkt naar de bladeren van de bomen in de herfst. Die worden afgebroken en het wordt weer voedsel voor een nieuwe plantengroei. En van die planten leven weer dieren. En die dieren zullen uiteindelijk weer sterven. En tot stof zult gij wederkeren, ja, want die dode dieren komen uiteindelijk weer in de bodem terecht. En de kringloop is gesloten. De natuur kent helemaal geen afval. In feite zorgt de natuur ervoor dat dat allemaal goed zijn werk doet. Daar kunnen we dus van leren. Het is een systeem. Wij moeten ook wat meer gaan denken in systemen.
Van de wieg tot de wieg
Waar we naartoe moeten, is het invoeren van een kringloop in de economie: een circulaire economie. Met behoud van grondstoffen. Zo heb je een technische cyclus en een biologische cyclus. In de biologische cyclus houd je dus zaken die afbreekbaar zijn en in de technische cyclus behoud je de grondstoffen, zoals koper. En dat blijft koper. Net zoals nylon nylon blijft. Niet een downcycle waarbij de grondstof uiteindelijk in het graf belandt, maar van de wieg tot weer een nieuwe wieg: cradle to cradle. Dat is de circulaire economie.
Belangrijk is, is dat je niet de dingen een beetje minder slecht gaat maken, want dan doe je het nog steeds niet goed. Je moet dus naar design toe, naar ontwerp. Want je moet de dingen eigenlijk zo maken dat je ze ook weer goed uit elkaar kunt halen. Dus je moet dan echt aan de ontwerpkant beginnen.
Een andere kijk op eigendom
Een ander aspect van de circulaire economie is dat we gaan nadenken over: wil ik wel alles bezitten? Een voorbeeld: een kleurentelevisie bevat ongeveer 4.500 chemische componenten. Die hoef ik echt niet te bezitten. Ik wil gewoon televisie kijken. Ik wil ook niet per sé lampen hebben; ik wil gewoon licht hebben. Dan lease je die gewoon. Er zijn bedrijven die op deze manier gaan denken. Dan gaan ze ook vanzelf kwaliteit produceren. Want het bedrijf heeft er belang bij de geleaste producten zo te maken dat ze niet kapot gaan, want het vervangen ervan kost het bedrijf geld.
Er zal een nieuwe vorm van bedrijvigheid zal komen. We hebben als mensheid verschillende fases doorgemaakt. Eerst hebben we het vuur uitgevonden. Zo’n 8.000 – 10.000 jaar geleden zijn we met de landbouw begonnen. En in de 19e eeuw kwam de industriële revolutie. Die heeft ons verschrikkelijk veel gebracht, maar daarvan hebben we ook de negatieve kanten gezien. En hoe meer mensen er komen, des te meer druk dat geeft op ons natuurlijke kapitaal. Ons natuurlijk kapitaal dat in feite nu uitgekleed wordt.
We op weg zijn naar een vierde tijdperk. Een tijdperk waarin we verantwoordelijkheid nemen voor al die andere soorten, voor dat natuurlijke kapitaal, waarvan we weten dat het in onze boekhouding zou moeten staan. Dat we ervan doordrongen raken dat dat niet gratis en voor niks is. Dat natuurlijk kapitaal goed in geld te waarderen is, en dat je er ook best wel veel geld mee zou kunnen verdienen, maar dan op een goede manier. We moeten stoppen met het verteren van het natuurlijk kapitaal en alleen de rente van dat kapitaal gaan gebruiken, want zo blijft het kapitaal in stand. Als we onze inspiratie halen uit de natuur en als we gaan werken met de natuur, dan kan het geld wel degelijk aan de bomen groeien.