De hoeveelheid burgerinitiatieven groeit snel. Tel daarbij op de meervoudige crisis waar we ons in bevinden en je hebt een voedingsbodem voor verandering. Jan Rotmans wil de beweging zichtbaar maken en roept de vernieuwers op zich te verenigen.
Er staat ons een grote transitie te wachten. Want Nederland gaat kantelen. Ik zal vertellen waarom dat gaat gebeuren en hoe we dat gaan doen.
We bevinden ons op dit moment in een meervoudige crisis. Het gaat om een economische crisis, een ecologische crisis en een institutionele crisis. Daarachter gaat een morele crisis schuil.
1. De economische crisis
- Onze economie is verspillend, vervuilend en ziekmakend
- We groeien ten koste van sociale waarden en ecologische systemen
- Geld wordt gebruikt als doel en niet als middel
- We geven geld uit dat er niet is
Dit economische systeem is niet houdbaar. Op de achtergrond flonkert het hyperkapitalisme dat eigenlijk over zijn hoogtepunt heen is.
2. Ecologische crisis
- We produceren ten koste van de aarde
- We lenen grondstoffen, maar betalen niet terug
- Klimaatverandering als ecologische onbalans
Ik ben afgestudeerd en gepromoveerd op onderzoek naar het klimaat. Dat is al weer bijna 30 jaar geleden, maar toen al zag je de problemen aankomen.
3. Institutionele crisis
- Maatschappelijke structuren zijn vastgelopen
- Verstarring, bureaucratie en vervreemding
Wij bouwen systemen die een tijdlang goed functioneren, daarna gaan ze ons hinderen. Ik zie dat in allerlei sectoren optreden: gezondheidszorg, onderwijs, welzijn, cultuur, voedselvoorziening, energie, de bouw en ga zo maar door. We bevinden ons nu in een periode dat we die systemen moeten veranderen
Een achterliggende morele crisis
Morele crisis
Systeemwaarden – Menswaarden
Doelmatigheid – Aandacht/tijd
Efficiency – Vertrouwen
Controle, beheersing – Ruimte
Regelzucht – Keuzevrijheid
Kosten/baten – kwaliteit
Wie vertrouwt er vandaag de dag nog een grote bank? Of een grote zorgverzekeraar? De meeste mensen niet. Die zijn op zoek naar nieuwe waarden, zoals vertrouwen, aandacht, ruimte. Dit gebrek aan vertrouwen valt niet op te lossen door vanuit de overheid meer controle en meer toezicht in te voeren. Dat is de morele crisis waar we ons in bevinden. Werkelijke verandering kan alleen van binnenuit komen, vanuit inspiratie en energie.
Een beweging van grootschalig naar kleinschalig
We leven op dit moment in twee werelden: een oude orde en een nieuwe orde. Die werelden zijn fluïde. Ze lopen langzaam in elkaar over. Er is een beweging gaande van grootschalig naar kleinschalig. En de verandering gaat snel. Op dit moment zijn er vijfhonderd lokale energiecoöperaties in Nederland, tien jaar geleden waren dat er vijf. Er zijn meer dan 120 lokale zorgcoöperaties. Er is, kortom, een explosieve toename van burgerinitiatieven.
En ondertussen denkt de oude orde dat het zo’n vaart niet zal lopen. Maar de komende jaren zal drie van de vijf organisaties en bedrijven verdwijnen. Waarom? Elk groot bedrijf kun je opdelen in deeltaken. En de situatie is nu zo dat iedere deeltaak beter kan worden verricht door een startup dan door die bedrijven zelf.
Mensen organiseren dingen liever zelf
Overal zie je mensen die de overheid niet meer vertrouwen. Mensen die het zelforganiserend vermogen hebben om het samen zelf te doen. Denk maar aan broodfondsen. Groepjes van zo’n dertig zelfstandigen die elkaar rugdekking geven. Waarom zou je dan nog 300 euro in de maand betalen voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering?
In de Samenleving 3.0 komen burgers centraal te staan. Er is wat je noemt een technologische disruptieve innovatie gaande, een digitale revolutie. Het komt er op neer dat wij tegenwoordig alles kunnen maken wat wij willen. Documentaires maken, huizen bouwen, energie winnen, ga zo maar door. Maar je moet het wel organiseren met je netwerk. Dat is de essentie van de nieuwe economie: dat we alles in onze gemeenschappen zelf kunnen maken en leven.
Dit is een vorm van macht waar burgers onvoldoende gebruik van maken. Wanneer burgers deze macht dagelijks zouden gebruiken, zouden we nog sneller kantelen.
Loslaten zonder dat je weet wat je terugkrijgt
Hoe gaan we dat doen, dat kantelen? Dat gaan we samen doen. Samen maken we Nederland innovatiever. Met elkaar gaan we het hier spannender, energieker, mooier en schoner maken.
Ik bedoel met kantelen: raakvlakken zoeken. Het is een radicaal veranderproces. En radicaal veranderen, dat is lastig. Dan moet je dingen loslaten terwijl je niet weet wat je terugkrijgt. Wanneer je een transformatie doormaakt, dan moet je in het diepe. De meeste mensen denken dan ook: ik stap niet uit. Ik weet wat ik te verliezen heb. Maar mijn stelling is: als 20 procent van de mensen de stap zet naar verandering, dan volgt de rest redelijk snel.
Voor verandering heb je eigenlijk drie types mensen nodig: koplopers, verbinders en kantelaars. Om succesvol te zijn, heb je combinaties nodig van deze drie. Koplopers verbinden van nature niet zo makkelijk. Je hebt mensen in de omgeving van de koploper nodig die verbinden. En dan heb je nog kantelaars nodig die de visie en het organisatorisch vermogen hebben om een nieuwe orde te creëren. Die zijn zeldzaam. Maar ze zijn nodig.
Actief op zoek naar het kantelpunt
Zoals gezegd, de initiatieven van koplopers zijn explosief gestegen. Er heeft zich de afgelopen vijf tot tien jaar een vertienvoudiging voorgedaan. Er zijn naar schatting 10.000 koplopers in Nederland. Die hebben gemiddeld 250.000 betrokkenen om zich heen die meedoen aan de kantelbeweging. Uitgaande van mijn theorie dat je het omslagpunt bereikt wanneer 20 procent van de mensen meegaat, kom je op 2,5 miljoen mensen. Er is dus een sprong nodig van 250.000 naar 2,5 miljoen. En dat is precies wat we willen met de kantelbeweging.
Vorig jaar kwam ik op het idee om clubs samen te stellen van mensen die zich gaan richten op het kantelproces. Clubs van verbinders en kantelaars die zich bezighouden met de vraag: hoe gaan we het nou doen? Hoe gaan we kantelen? We hebben nu een kantelteam dat er aan werkt om in Nederland een nieuwe orde te creëren. En om dat nog groter te maken hebben we een digitaal platform opgericht: www.nederlandkantelt.nl met een community op Facebook.
Wat we willen, is dat de beweging die gaande is, zichtbaar wordt. De silo’s afbreken tussen de verschillende vernieuwingsdomeinen. Het isolement van de koplopers doorbreken en verbindingen leggen tussen de vernieuwers. Zodat iedereen van elkaar kan leren. Daarom roep ik al die mensen die zich betrokken voelen bij de vernieuwingsbeweging op om zich aan te melden. Voor de verbinding, maar ook om ondersteuning te krijgen. Om het vernieuwingsproces van Nederland in een versnelling te brengen.
Geachte Kantelaars,
Deze week is het boek: VAN KAPITALISME NAAR EEN DUURZAME ECONOMIE uitgekomen. Met de subtitel: Een kans voor Nederland als gidsland.
Gezien uw belangstelling voor het onderwerp duurzaam zou deze tip u niet mogen ontgaan.
Flaptekst:
Winstmaximalisatie, kostenreductie en een hoog rendement zijn de drijfveren achter het kapitalisme. Hoe is dit kapitalisme van de vrije markt geëvolueerd in de tijd, en voor welke problemen stelt dit huidige liberalisme ons? Bij elkaar genomen zien we een explosief economisch systeemmengsel met: uitputtende grondstoffen, de accumulatie van kapitaal uitmondend in een groeiende kloof van inkomen en vermogen tussen arm en rijk, dan jeugdwerkloosheid, langdurig werklozen van 50+, werkloosheid door automatisering en robotisering, toename van stress, burn-out, depressies en zelfmoorden, milieuvervuiling en klimaatontregeling, machtsconcentratie van multinationals met een afbrokkeling van de democratie en invloed van vakbonden, vercommercialisering van de publieke en culturele sector, kosten van de toenemende veroudering, allerlei vormen van misdaad, corruptie en fraude. Mogen we al deze bijeffecten op het conto van het kapitalisme schrijven? Zo ja, hoe worden we daar van verlost? Welke duurzame economie zal ons bevrijden van een toekomstige klimaatcatastrofe? En welk nieuw economisch systeem neemt alle bovengenoemde negatieve externaliteiten van de vrije markt in één keer weg?
Dit boek belooft een cruciale kanteling.