Het streven van de Europese Unie is om in 2050 de CO2-uitstoot met 80 procent te reduceren. Maar hoe moeten we dat voor elkaar krijgen? ECN publiceerde een strategie die moet leiden naar een schone economie in de toekomst.
Nederland gebruikt langzaam minder brandstof. Het verbruik stabiliseert of is aan het dalen. Maar mondiaal stijgt het brandstofverbruik nog steeds. Door verbranding van olie en kolen neemt de uitstoot van CO2 nog steeds toe. De vraag is wat we daartegen moeten doen. Hoeveel moet de uitstoot van CO2 naar beneden? Als we naar een temperatuursstijging van 2 graden willen, dan moeten we radicaal naar beneden met de uitstoot. Het is nu al de vraag of dat zal lukken. Op basis van wat er nu mondiaal gebeurt is het waarschijnlijker dat we op de lange termijn uit zullen komen op een temperatuur tussen 3,7 en 4,8 graden Celsius.
De International Energy Agency (IEA) is autoriteit op het gebied van energieprognoses. Het instituut publiceert jaarlijks een World Energy Outlook. De boodschap van de laatste prognose is: als je de grens van 2 graden serieus neemt, dan moeten we naar beneden met de CO2 emissies. Willen we daarbij een zelfde mate van welvaart behouden als we nu hebben, dan betekent dat dat we over moeten stappen op energiebronnen die geen CO2 uitstoten.
Europa doet haar best om tegemoet te komen aan dat streven. Om in 205 tot een CO2-reductie van te komen van 80% heeft de Europese Unie in 2011 een routekaart uitgestippeld. Om die doelstelling te bereiken moet er heel veel gebeuren.
Op weg naar een schoon energiesysteem
Er zijn veel varianten mogelijk voor een CO2-arm energiesysteem in 2050. Maar een ding is duidelijk: een energiesysteem met een lage CO2-uitstoot ziet er heel anders uit dan ons huidige systeem. Het vergt ook een ingrijpend en langdurig veranderingsproces, mede omdat zowel de infrastructuur als de productieketens anders ingericht moeten worden. In ieder geval zal de uitstoot van elektriciteitsbedrijven een stuk naar beneden moeten. Dat zelfde geldt voor de transportsector.
Welke strategie moet Nederland hanteren om te komen tot 80% minder uitstoot? Daarover heeft ECN in samenwerking met het PBL een prognose geschreven: ‘Naar een schone economie in 2050’. In dit rapport staan vier bouwstenen beschreven voor een CO2-arme economie. Dat zijn:
-energiebesparing
-biomassa
-CO2-afvang en opslag
-CO2-vrije elektriciteit en elektrificatie (bijv. elektrisch auto’s)
De vier bouwstenen zijn onderling afhankelijk van elkaar: zonder een van deze elementen wordt het duurder en complexer om de klimaatambities te realiseren. Er zijn dus combinaties nodig. Eén bouwsteen is echter absoluut onmisbaar. Dat is energiebesparing.
- Energiebesparing
De energievraag zou omlaag gebracht kunnen worden door: efficiëntere productieprocessen, zuiniger producten en veranderingen in de consumptieve sfeer.De potentie voor energiebesparing ligt vooral in huizen. Betere isolatie, efficientere verlichting en elektronica, etc. Circa een derde van het huidige totale verbruik aan energie kan daarmee worden bespaard. Ook de industrie kan veel besparen. Transport zou ook best wat zuiniger kunnen. - Biomassa
Zonder de inzet van biomassa is het vrijwel onmogelijk om de CO2-uitstoot met zo’n 80
procent te verminderen. Biomassa kan fungeren als potentiële vervanger van kolen,
olieproducten en aardgas.Waarschijnlijk zal het voor Nederland nodig zijn om biomassa te importeren. De onzekerheid over het toekomstige duurzame mondiale aanbod van biomassa is echter groot. - Afvang en opslag van CO2
Voor grote industriële installaties is het afvangen en opslaan van CO2 een geschikte optie om emissie naar de lucht te vermijden. Er zijn verschillende opslagmogelijkheden. Diepe watervoerende lagen (zoute aquifers) en lege gas- en olievelden zijn de belangrijkste. In Nederland gaat het vooral om lege gas- en olievelden. Er is uberhaupt geen ervaring opgedaan met het pompen van CO2 in de diepe ondergrond. - Elektrificatie en elektriciteitsopwekking zonder CO2
We moeten het in de toekomst vooral hebben van de inzet van hernieuwbare energie. Diverse scenario’s met flinke CO2-reducties geven een aandeel hernieuwbare energie van rond de 50%.Er zijn verschillende technologieën beschikbaar. Dit zijn: wind, zon, biomassa, fossiele brandstoffen, waterkracht, kernenergie, aardwarmte, warmte-koude opslag (WKO/WP) en gas. Dat is een breed palet van opties.Nadeel van hernieuwbare energie is dat het minder geconcentreerd beschikbaar is en dat het minder gemakkelijk winbaar is dan de ‘oude’ fossiele voorraden. Het aanbod is, met andere woorden, beperkt regelbaar als vraag en aanbod niet goed op elkaar aansluiten. Dit zou mogelijk opgelost kunnen worden door het elektriciteitsaanbod uit te wisselen met de rest van Europa en mogelijk ook met Noord-Afrika. Daarnaast zijn er andere opties om het net te stabiliseren: flexibele productie, flexibilisering van de vraag, en diverse opties voor elektriciteitsopslag.
Het overstappen op elektriciteit als primaire energiebron (elektrificatie) is voor vele bedrijven zodanig nieuw dat zo’n verschuiving in 2050 waarschijnlijk nog slechts in beperkte mate gerealiseerd zal zijn. Maar als we er in slagen het gebruik van brandstoffen in de industrie, de gebouwde omgeving en het verkeer te vervangen door elektriciteit, dan ligt hierin een mooie basis voor een CO2-arm energiesysteem.
De vier bouwstenen vormen een integraal geheel
Als één van de vier bouwstenen geheel buiten beeld zou blijven, zou het heel lastig, zo niet onmogelijk worden om in 2050 een emissievermindering met 80 procent te bereiken. Als een van de vier opties vervalt, moeten de andere technieken in verregaande mate worden benut. Het risico dat dit dan in de praktijk niet zal lukken, is groot.
Energiebeleid maken is niet eenvoudig
Het is duidelijk dat de energiehuishouding er in de toekomst heel anders uit zal zien, als we emissies sterk willen reduceren. Op dit moment is in Nederland circa 4 procent van de opgewekte energie afkomstig van hernieuwbare energiebronnen. We moeten dus al een hele flinke slag maken als we in 2020 naar een aandeel van 14 procent hernieuwbare energie willen komen. Voor 2023 is het dan het doel: 16 procent.
Energiebeleid moet altijd meerdere doelen dienen: energie moet schoon, betrouwbaar en betaalbaar zijn. Dat betekent dat er altijd een afweging gemaakt moet worden tussen mogelijk conflicterende doelstellingen. Daarnaast zijn er altijd onzekerheden bij implementatie waarmee rekening gehouden moet worden.
Kortom, er zijn bij het energiebeleid weinig opties die alle belangen dienen. Beleidsmakers lopen meermalen tegen zogenaamde ‘wicked problems’ aan, als gevolg van de tegenstelling tussen wetenschappelijke inzichten en de verschillende belangen die spelen. De enige maatregel waarbij dat niet het geval is, is energie besparen. Dat dient eigenlijk alle doelen en veel besparingsopties zijn op zich al kosteneffectief. Maar soms is energiebesparing toch moeilijk te realiseren, bijvoorbeeld doordat bestaande installaties eerst moeten worden afgeschreven of omdat investeringskosten en -risico’s hoog zijn. Ook bij andere maatregelen zijn er altijd redenen op te voeren om het niet te doen.
De blik gericht op de toekomst
Het moge duidelijk zijn: een totale broeikasgasreductie in de orde van 80% tot 95% vormt een zodanig forse opgave dat grote veranderingen noodzakelijk zijn.
Het realiseren van het klimaatdoel voor 2050 vraagt om een forse inspanning, die niet ‘vanzelf’ door de samenleving geleverd zal worden. Belangrijk feit is dat een schoon energiesysteem duurder wordt dan een fossiel systeem. Om het doel van een schone economie in 2050 te bereiken, is het strategisch gezien dan ook van belang het innovatiebeleid te richten op nieuwe technische systemen voor de energievoorziening van de toekomst.
