Praten over duurzame verandering is niet voldoende om echte resultaten te boeken. Om te komen tot effectieve verandering is het nodig om participatieve veranderprocessen in gang te zetten bij grote groepen mensen. Op de juiste wijze toegepast, leidt dit tot betere prestaties en een beter vermogen om te anticiperen op de toekomst.
We leven in een periode waarin we, als samenleving, resultaten produceren die niemand wil. Onze economie is gebaseerd op een lineair denkkader, waarin we aan de ene kant eindige grondstoffen verbruiken en aan de andere kant afval produceren. We zeggen dat we aan ontwikkelingssamenwerking willen doen, maar tegelijkertijd zijn er mondiaal grote tegenstellingen tussen arm en rijk. Dit soort resultaten zijn het uitvloeisel van een denkhouding waarbij het ego als uitgangspunt genomen wordt en waarbij het geheel, het eco-systeem waarin we leven, wordt genegeerd.
Het is een situatie die schreeuwt om verandering, maar door de bestaande onderliggende structuren blijven we terugvallen in deze ongewenste patronen. De cruciale vraag is dan ook hoe we deze situatie kunnen doorbreken. Hoe kunnen we een wenselijke, duurzame toekomst realiseren? Naar mijn mening begint dat door vragen te stellen, zoals: hoe willen we leven? Wat is waardevol voor ons? Zo creëren we een eigen beeld van de toekomst zoals we ons die wensen.
Een volgende stap kan zijn om te anticiperen op die gewenste toekomst. Dat je probeert om de ideeën die ontstaan zijn, concreet vorm te geven. Dus geen mooie plannen maken, maar aan de slag, met elkaar. Op die manier zet je als vanzelf een proces van duurzame ontwikkeling in gang.
Samenwerking op basis van gelijkheid
Wanneer het gaat om belangrijke kwesties, dan is samenwerking nodig. Om samen te kunnen werken tussen verschillende disciplines is het nodig te werken op basis van een tijdelijke ontschotting. Binnen veel organisaties worden werkprocessen in stukken geknipt en wordt de controle over het geheel bij managers neergelegd. Daardoor ontstaan schotten tussen de afdelingen, managers worden afgerekend op de prestaties van hun team en al snel wordt het wij tegen zij.
Wat nodig is, is juist een aanpak die zich louter focust op het vraagstuk. Daarbij is het zaak dat alle belanghebbenden, de stakeholders, erbij betrokken worden. Ik noem dat: organiseren met het hele systeem. Dat is een wijze van organiseren die over de grenzen van functies, organisaties en disciplines heen gaat.
Een werkbare methode om tot duurzame ontwikkeling te komen
Een aanpak om een dergelijk proces van duurzame ontwikkeling in gang te zetten, is het toepassen van Large Scale Interventions (LSI). Het is een participatieve ontwikkelaanpak waarbij grote groepen stakeholders betrokken zijn. De LSI aanpak is ontstaan uit een hele wolk van uitgangspunten, zoals uit de Gestalt Psychologie, Systems Theory, Field Theory, Action Theory, Theory X and Y, Socio Technology, Organisation Development (Weisbord 2012).
Ik ben van mening dat we met LSI een werkbare aanpak hebben om een veranderingsproces in gang te zetten. En meer nog: het leidt naar een uitkomst waar diverse belanghebbenden zich in kunnen vinden. Het is beslist niet de enige werkzame aanpak en het is zeker geen middel tegen alle kwalen, maar onderzoek heeft aangetoond dat het, bij een juiste toepassing daadwerkelijk bijdraagt aan duurzame ontwikkeling (van der Zouwen 2011).
Werkbijeenkomsten leiden tot concrete stappen
LSI bestaat vooral uit werkbijeenkomsten met grote groepen stakeholders. De hoeveelheid deelnemers kan varieren van 15 tot 400, maar er zijn ook voorbeelden van nog grotere groepen. Zo’n werkbijeenkomst biedt ruimte om letterlijk handen en voeten te geven aan duurzaam organiseren. Dat gebeurt door elkaar te ontmoeten, elkaars perspectieven te verkennen, nieuwe samenwerkingsstructuren te vormen, nieuwe werkwijzen te bedenken en/of deze te testen. Als je de juiste mensen in de zaal hebt, de mensen die invloed hebben op het succes van het vraagstuk, dan krijgen zij gaandeweg het proces een besef van urgentie. Er ontstaat een gevoel van: ‘als wij het niet gaan doen, wie dan wel?’.
LSI werkt als volgt: Bij elke fase van het proces zijn stakeholders betrokken. Het proces wordt stap voor stap vormgegeven door een begeleidingsgroep onder regie van facilitators. De begeleidersgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de belangrijkste stakeholdersgroepen. Zij leveren de bouwstenen voor het proces. De facilitator is ervaren met de LSI aanpak en ontwerpt samen met de begeleidingsgroep het proces. Dat begint meestal met het gezamenlijk in beeld brengen van de situatie. Ik noem dat bouwstenen verzamelen voor het proces. Die bouwstenen gaan over de centrale onderzoeksvraag, over wie erbij moeten zijn, wat er al is gedaan en gepland, wanneer iets klaar moet zijn, hoe stakeholders uitgenodigd kunnen worden, welk taalgebruik aansprekend is, etcetera.
Praten, doen en inleven
Belangrijk is dat er niet alleen samen gepraat wordt, maar dat er ook dingen samen gedaan worden. (Taleb 2012). Mensen blijken in de praktijk veel beter te kunnen samenwerken dan organisaties ze toestaan (Sennett 2012, p. 29). Ze kunnen alleen niet altijd onder woorden brengen wat ze weten, want niet iedereen is even goed gebekt.
Een belangrijk onderdeel van veel LSI trajecten is Futuring, het verkennen van de toekomst. Dat doe je door je in gedachten naar de toekomst te verplaatsen. Gezamenlijk ontwikkel je beelden van een gewenste en haalbare toekomst. Daarmee wordt een beroep gedaan op de creativiteit en het gezamenlijk inlevingsvermogen.
Vier basisprincipes van Large Scale Interventions
Het idee van LSI is simpel, maar de uitvoering is nooit eenvoudig. De rijkdom aan organiseerfactoren produceert ook een rijkdom aan mogelijke ontwerpen en een rijkdom aan mogelijke uitkomsten. Ik heb een groot aantal werkzame elementen van deze aanpak verzameld en daar vier fundamentele basisprincipes uit gedestilleerd. Het zijn echt basisprincipes: hoe meer je er op toegeeft, hoe slechter het werkt (van der Zouwen 2011).
De vier basisprincipes zijn:
• Systeemdenken: denken vanuit het geheel
• Participatie van belanghebbenden: iedereen doet mee vanuit een autonome verantwoordelijkheid
• Action learning/research: denken en doen gaan samen
• Sensemaking: er naar streven om met elkaar het geheel te begrijpen en te zoeken naar een gezamenlijke basis voor vervolgstappen.
Hoe beter je er in slaagt deze basisprincipes te volgen, hoe groter de kans is op succes. LSI is daarmee een Evidence Based Practice (van der Zouwen 2011).
Meer zicht op mogelijkheden
Het werken met LSI mondt uit in twee soorten effecten:
Op de korte termijn: Meer en beter werk gedaan krijgen
1.Betere besluiten en actieplannen
2.Commitment en energie voor implementatie
3.Nieuwe relaties, meer potentieel voor innovatie en leren
4.Meer vertrouwen
Op de langere termijn: Duurzame ontwikkeling
1.Toenemend verandervermogen, toenemend bewustzijn
2.Schotten tussen onderdelen en functies in het systeem worden meer doorlaatbaar
3.Beter anticiperen op toekomstige ontwikkelingen, leren om meer mogelijkheden te zien.
Deze manier van werken leidt ertoe dat mensen inzien dat ze grip kunnen krijgen op hun werk of hun bezigheden, dat ze gezien worden en dat ze (uiteindelijk) invloed kunnen krijgen op het systeem als geheel. En dat is precies waar we op dit moment behoefte aan hebben. Want de noodzaak voor duurzame verandering is hoog. De toekomst is natuurlijk niet voorspelbaar, maar ik ben er van overtuigd dat je er wel op kunt anticiperen. En daar biedt deze methode werkbare handvatten voor.
Tonnie van der Zouwen is lector Sustainable Working and Organising aan Avans Hogeschool en heeft daarnaast een eigen organisatieadviesbureau. Dit artikel is gebaseerd op de lectorale rede die zij hield op 17 april 2015.
Noten:
Sennett, R. (2012). Together. The Rituals, Pleasures & Politics of Cooperation. London: Penguin
Taleb, N.N. (2012). Antifragile. Things that Gain from Disorder. Londen: Penguin.
Weisbord, M.R. (2012). ProductiveWorkplaces Revisited: Dignity, Meaning and Community in the 21st Century. 25th Anniversary 3rd Edition. San Francisco: Jossey-Bass.
Zouwen, A. v. d. (2011). Building an evidence based practical guide to Large Scale Interventions. Towards sustainable organisational change with the whole system. Delft: Eburon.
